kernelementen en het ontstaan van een songtekst
[ lyrics to Heart to heart ]
Inleiding
Creatieve genen
Wetenschappers hebben ontdekt dat er bijzondere genen zijn in alle levende organismes – of het nou om een fruitvlieg gaat of een mens – die het ontwikkelingsproces van dat organisme van begin tot eind sturen. Ze zijn als het ware de software die alle andere genen programmeert om op het juiste moment en in de juiste manier tot actie te komen.
Deze bijzondere genen kunnen ons veel leren over het creatieve proces. En ze kunnen als model dienen voor de manier waarop een volwaardige lied uit een eerste idee ontstaat.
In dit artikel richt ik me voornamelijk op het schrijfproces van teksten, maar je kunt de uitgangspunten ook hanteren bij het maken van melodieën.
Kernelementen
Het is mijn overtuiging dat elke goede songtekst teruggebracht kan worden tot een aantal kernelementen, elementen met een bijzondere en krachtige uitstraling. Ze kunnen conceptueel, ritmisch of rijmend van aard zijn. Ze geven de songtekst haar identiteit, kracht en impact. Hoe dan ook, ze bepalen het karakter van het lied en spelen ook een rol in de wijze waarop het lied zich ontwikkelt. Met een handvol kernelementen ontstaat de songtekst bijna uit zichzelf.
Het vinden van kernelementen
Hoe vinden we deze elementen en hoe zetten we ze aan het werk?
Eerst bepalen we een kader: wat voor soort lied willen we schrijven? Is het bestemd voor kinderen, tieners of volwassenen? Wordt het solo gezongen of met een koor? Is het een liefdesliedje of een protestsong?
Probeer deze vragen te beantwoorden voordat je begint te schrijven, want kernelementen zijn nauw verwant met hun context. Denk bijvoorbeeld aan het Engelse liedje ‘Old MacDonald had a farm’. Je kunt je niet voorstellen dat deze woorden als basis zou dienen voor een lied bestemd voor volwassenen, maar kinderen vinden het geweldig.
Zodra je het kader bepaald hebt, kun je verschillende combinaties van woorden, zinnen, ritmes en rijm gaan uitproberen. Net zolang tot je op een kern element stoot dat
a) past binnen je kader;
b) sterk genoeg is om het creatieve proces echt op gang te brengen.
Je weet dat je een kernelement hebt ontdekt wanneer een hele serie aan beelden en associaties plotseling bij je naar boven komt.
Je zult opnieuw kernelementen tegenkomen wanneer je die beelden en associaties in de tekst verder gaat verwerken. Je zult ook ontdekken dat woorden en zinnen die al een plekje in de tekst hebben, ineens extra betekenis aannemen.
Zorg dat je al je ideeën op papier zet, zodat je ernaar kunt teruggrijpen wanneer je nieuwe input nodig hebt.
Variaties op een thema
Kernelementen komen voor in verschillende vormen en maten, zoals conceptueel, ritmisch en rijmend. Maar ze hebben ook iets gemeen. Ze wekken krachtige associaties op.
hetzelfde woord – verschillende context
dezelfde klank – verschillende context
hetzelfde woord – verschillende betekenis
hetzelfde idee – verschillend woord
Met kernelementen zijn herhalingen altijd variaties op een thema. Daarom zijn ze zo krachtig en spannend.
Case study
Om een voorbeeld te geven van de manier waarop kernelementen werken in de praktijk, volgt nu een gedetailleerde beschrijving van het creatieve proces waarin een van mijn songteksten, Heart to Heart, is ontstaan.
Het lied is speciaal geschreven voor de bruiloft van twee van mijn vrienden. Ze hebben allebei een totaal verschillende achtergrond, toch horen ze duidelijk bij elkaar. Ik wilde graag een lied schrijven waarin hun verhaal centraal zou staan.
Het kader
Vanaf het begin wist ik dat het lied aan een aantal criteria zou moeten voldoen: het zou goed bij de gelegenheid (een trouwdienst) en bij het bruidspaar moeten passen.
In het lied wilde ik ook de christelijke visie op de betekenis van relaties en het huwelijk naar voren laten komen (zowel het bruidspaar als ik zijn overtuigd christen en de bruiloft zou in de kerk plaatsvinden).
Een volgende overweging was de begeleiding. Ik zou mezelf begeleiden, en moest dus mijn eigen kunnen en beperkingen op dat gebied in acht nemen.
Tenslotte zou het lied aan mijn persoonlijke eisen moeten voldoen: een sterke melodie; en vrij van sentimentaliteit, oppervlakkigheid of compromis.
Mijn beginpunt
Het eerste kern element kwam in me op toen ik onderweg was naar mijn werk. Het waren enkel de woorden” worlds apart”. De kracht van deze woorden viel me meteen op. Het concept paste zo goed bij het verhaal van mijn vrienden en ik zou hier alle kanten om mee kunnen.
Dus het begin was goed. Maar hoe moest ik nu verder? Ik besloot om in de allereerste zin al te verwijzen naar het christelijke perspectief. Al snel had ik de eerste regel: "Worlds apart, but God ordained that you should be together."
Ik had het toen nog niet door, maar het woord “ordained”, of liever de klank –“ained”, zou een centrale rol gaan spelen in de rijmstructuur van het lied. Het zou de lijm worden die het lied bijeen houdt.
Het koste me enige moeite om de volgende regel op papier te krijgen, maar het was het wachten waard: "So He rearranged the world that you could be together." Het was zo’n mooie gedachte, een fantastische nieuwe manier van kijken naar de omstandigheden waardoor deze twee mensen bij elkaar waren gebracht. En bovendien paste deze regel qua ritme, rijm en inhoud ook erg goed bij de eerste.
De volgende regel bevat de -ained-rijm. Het benadrukt ook de christelijke noties van genade, geloof, hoop en liefde: "World apart, but God sustained you by his love and grace, giving you the faith and hope that brings you to this place."
Naar de kern van de zaak
Het refrein is voornamelijk gebaseerd op enkele aantekeningen gemaakt toen ik net aan het lied was begonnen. Maar de laatste regel is echt ‘out of the blue’ bij me opgekomen:
"Who can keep your worlds apart
Now that God has placed within your hearts
All you need to make a start
To bridge your worlds - heart to heart?"
"Heart to heart." Dat was zelfs nog krachtiger dan worlds apart. De twee concepten houden elkaar goed in balans wat betreft inhoud, uitstaling, ritme en rijm. Het voelde zo natuurlijk om van het ene concept in het andere over te gaan. Het zou ook een goed begin zijn voor het tweede vers: "Heart to heart, it’s God-ordained you should be together."
Ik was verrast hoe goed "God-ordained" in deze nieuwe context paste. En "heart to heart" ook.
Vervolgens moest ik een ander woord vinden met de -ained-rijm voor in de volgende regel. Ik kwam op het volgende: "How much both your worlds have changed, changed forever." Ook al rijmt changed niet perfect op ordained, het zit er dicht genoeg bij.
De volgende regel ontstond terwijl ik wat aantekeningen aan het maken was. Vanwege de ontstane structuur van het lied wist ik goed dat de volgende regel met "heart to heart" moest beginnen. En ik zou ook ongetwijfeld de -ained-rijm moeten gebruiken. Misschien kon ik teruggrijpen naar eerder gebruikte woorden en zinnen, zoals "worlds" en "bridges".
Na enkele minuten vond ik: "Heart to heart you are reclaiming worlds that have been lost." Ik was er erg blij mee, maar ik had een probleem. Zou ik op de juiste woorden komen om het vers af te maken? Er zijn niet veel woorden die rijmen met lost. "Frost. Cost. Accost." Ik vond geen van allen goed passen. Toen bedacht ik: "Crossed" rijmt perfect en zelfs cross is goed. Daarmee kwam ik op deze woorden om het vers mee te eindigen: "with every bridge you cross." Het duurde niet lang voor ik de ontbrekende deel had ingevuld: "Giving all the praise to God for every bridge you cross."
Finishing touches
Op de morgen van de bruiloft maakte ik ook nog een extra afsluitende refrein, waarbij ik twee alternatieven gebruikte voor make a start, namelijk "play your part" en "learn the art".
"Who can keep your worlds apart
Now that God has placed within your hearts
All you need to play your part
And practice the art of bridging worlds
heart to heart."
irene bom ~ songwriter © 2022